تشبیه انسانها (قرآن)در آیات قرآن کریم پراکندگی انسانها در روز قیامت، به پروانه‌های پراکنده در هوا و یا انسانهای مست تشبیه شده‌اند. ۱ - پروانه‌های پراکنده در هواپراکندگی انسانها در قیامت، مانند پروانه‌های پراکنده در هوا است: یوم یکون الناس کالفراش المبثوث. «روزی که مردم چون پروانه (های) پراکنده گردند.» ۱.۱ - دیدگاه تفسیر نمونهسپس در توصیف آن روز عجیب می‌گوید: " همان روزی که مردم مانند پروانه‌های پراکنده و حیران و سرگردان به هر سو می‌روند" " فراش" جمع" فراشة" بسیاری آن را به معنی" پروانه" می‌دانند، بعضی نیز آن را به معنی" ملخ" تفسیر کرده‌اند، و ظاهرا این معنی از آیه ۷ سوره قمر که مردم را در آن روز به ملخهای پراکنده تشبیه می‌کند گرفته شده (کانهم جراد منتشر) و گرنه معنی لغوی آن همان" پروانه" است. به هر حال تشبیه به" پروانه" به خاطر آن است که پروانه‌ها معمولا خود را دیوانه وار به آتش می‌افکنند و می‌سوزانند، بدکاران نیز خود را در آتش جهنم می‌افکنند. این احتمال نیز دارد که تشبیه به پروانه اشاره به حیرت و سرگردانی خاصی است که در آن روز بر همه انسانها مستولی می‌شود. و اگر" فراش" به معنی ملخها باشد تشبیه مزبور به خاطر این است که می‌گویند بسیاری از پرندگان به هنگام حرکت دستجمعی در مسیر معینی پرواز می‌کنند، جز ملخها که در حرکت گروهی مسیر مشخصی ندارند و هر کدام به سویی پیش می‌روند! پاسخ این سؤال از آنچه در بالا گفتیم روشن می‌شود. ۲ - مردم به حالت مستیدر قرآن کریم حالت مردم در آستانه قیامت از شدت ترس و هراس، مانند حالت مستان توصیف شده است : یوم ترونها تذهل کل مرضعة عما ارضعت وتضع کل ذات حمل حملها وتری الناس سکـری وما هم بسکـری ولـکن عذاب الله شدید. «روزی که آن را ببینید هر شیردهنده‌ای آن را که شیر می‌دهد (از ترس) فرو می‌گذارد و هر آبستنی بار خود را فرو می‌نهد و مردم را مست می‌بینی و حال آنکه مست نیستند ولی عذاب خدا شدید است.» ۲.۱ - ترس زلزله رستاخیزروزی که زلزله رستاخیز را مشاهده کنید آن چنان وحشت سر تا پای همه را فرا می‌گیرد که مادران شیرده از کودک شیرخوارشان غافل می‌شوند" (یوم ترونها تذهل کل مرضعة عما ارضعت). " و هر بارداری (در آن صحنه باشد) جنین خود را سقط می‌کند" (و تضع کل ذات حمل حملها). سومین بازتاب اینکه" مردم را به صورت مستان می‌بینی، در حالی که مست نیستند! " (و تری الناس سکاری و ما هم بسکاری). " ولی عذاب خدا شدید است" که این چنین هول و وحشت به دلها افکنده و انسانها را از خود بی خود ساخته است (و لکن عذاب الله شدید). ۲.۱.۱ - چند نکته۱- در زلزله‌های دنیا، و حوادث وحشتناک نیز گاهی این پدیده‌ها به صورت جزئی پیدا می‌شود، یعنی مادران کودکان خود را فراموش کرده، و بارداران جنین خود را ساقط می‌کنند، و بعضی همچون افراد مست از خود بی خود می‌شوند ولی جنبه عمومی و همگانی ندارد اما زلزله رستاخیز چنانست که از مشاهده آن همه مردم به این حالات گرفتار می‌شوند. ۲- این آیات ممکن است اشاره به پایان جهان که مقدمه رستاخیز است باشد در این صورت" زنان باردار، یا کودکان شیر خوار" مفهوم اصلی خود را خواهد داشت، ولی این احتمال نیز وجود دارد که اشاره به زلزله روز قیامت باشد (به قرینه جمله لکن عذاب الله شدید) در این صورت ذکر جمله‌های فوق جنبه مثال پیدا می‌کند، یعنی آن قدر، صحنه وحشتناک است که اگر زنان بارداری وجود داشته باشند همگی سقط جنین می‌کنند، و اگر کودکان شیرخواری باشند مادرها آنها را به کلی فراموش خواهند کرد. ۳- می‌دانیم معمولا در ادبیات عرب از زنی که کودک خود را شیر می‌دهد تعبیر به" مرضع" می‌کنند ولی همانگونه که جمعی از مفسران و بعضی از ارباب لغت نوشته‌اند، گاه این کلمه به صورت مؤنث (مرضعه) آورده می‌شود تا اشاره‌ای باشد به همان لحظه شیر دادن، و به تعبیر دیگر مرضع به زنی می‌گویند که می‌تواند بچه خود را شیر دهد، اما مرضعه مخصوص زنی است که پستان خود را به دهان کودک شیرخوارش نهاده و در حال شیر دادن است! بنا بر این تعبیر فوق در آیه نکته خاصی دارد زیرا می‌گوید: شدت وحشت زلزله رستاخیز آن قدر زیاد است که حتی اگر مادر پستان در دهان کودک شیر خوارش داشته باشد، چنان متوحش می‌گردد که بی اختیار، پستان از دهانش بیرون کشیده، فراموشش می‌کند! ۴- جمله" تری الناس سکاری " (مردم را به صورت مستان می‌بینی) اشاره به این است که پیامبر اسلام -صلی الله علیه وآله - که مخاطب به این جمله می‌باشد (و احتمالا مؤمنان بسیار قوی الایمان که قدم جای قدمهای او نهاده‌اند) از این وحشت عظیم در امانند، زیرا می‌گوید مردم را به این حالت می‌بینی، یعنی خودت چنین نیستی. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۱۰۵، برگرفته از مقاله «تشبیه انسانها». |